Ý nghĩa của phong tục tết thanh minh đầu xuân đối với người việt.
Với đạo lý uống nước nhớ nguồn, từ xa xưa Tết Thanh minh đã trở thành lễ hội quan trọng, thiêng liêng, đi sâu vào tiềm thức của biết bao người Việt Nam trong và ngoài nước.
Trong tâm thức người dân Việt, tiết Thanh minh, cũng như Tết Thanh minh, là một dịp trong cả năm để các con cháu tưởng nhớ đến công lao và thể hiện lòng biết ơn, làm tròn bổn phận của con cháu đối với tổ tiên, ông bà , cha mẹ, những người đã khuất. Có thể coi đây như là một ngày giỗ chung của các gia đình, của tất cả các dòng họ, để mọi người có dịp báo hiếu, chi ân với người đã khuất.
Theo thư tịch cổ, Thanh minh là tiết thứ năm trong “nhị thập tứ khí” và từ lâu đã được người phương Đông coi là một lễ tiết hằng năm. Tiết Thanh minh đến sau ngày Lập xuân khoảng một tháng rưỡi (45 ngày). Theo nghĩa đen, thanh là trong, minh là sáng sủa. Cứ mỗi khi tiết Xuân phân kết thúc, mưa xuân dần ngớt, bầu trời trở nên sáng sủa, ấy là tiết Thanh minh đã đến…
Thông thường theo quy ước, người ta lấy ngày đầu tiên của tiết Thanh minh làm ngày Thanh minh. Năm nay, ngày Thanh minh đúng vào ngày mùng 4 tháng 4 dương lịch ( mùng 7 âm lịch ). Bắt đầu từ ngày này, mọi người có thể tổ chức cúng lễ tỏ lòng hiếu kính tổ tiên, đồng thời làm lễ tảo mộ, kết hợp với việc cả gia đình cùng nhau du xuân trong dịp này.
Theo phong tục, trong những ngày Thanh minh truyền thống, là dịp nhớ về cội nguồn, ông bà ta chọn tiết Thanh minh để làm lễ tảo mộ. Trong lễ đó, người ta thực hiện việc dọn dẹp sạch sẽ các ngôi mộ của ông bà, cha mẹ, các bậc tiền nhân, cắt sạch cỏ trên mộ và đắp thêm đất lên những chỗ bị sụt lún của các ngôi mộ. Bởi trước đó nhiều cơn mưa trong dịp Xuân phân đã làm cho các ngôi mộ có thể bị sụt lún và làm cho cây cỏ mọc nhanh hơn, có thể trùm lên mộ, nên cần phải cắt cỏ và đắp thêm đất lên.
” Trích dẫn truyện Kiều” của nguyễn du .
“Thanh minh trong tiết tháng ba
Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh”
Đây thực sự là những câu thơ mang lột tả được phong tục truyền thống đẹp của người việt.
Lễ Tảo mộ
Đối với người Việt, tết Thanh minh còn là dịp để con cháu hướng về tổ tiên, ông bà, cha mẹ cội nguồn. Dù ai đi đâu, ở đâu đến ngày mùng 3/3 âm lịch cũng cố gắng về với gia đình để được đi tảo mộ, để cùng nhau ngồi bên mâm cơm sum họp gia đình. Những ngôi mộ được người nhà dọn dẹp sạch sẽ, vun đắp thêm đất mới, đó là những tâm đức tỏ lòng thành kính của người đang sống đối với người đã khuất.
Theo thông lệ từ trước đến nay, cứ sau tháng Giêng là con cháu đã lo việc sắp lễ đắp mộ cho những người quá cố. Trước Thanh minh một ngày, để đi cúng mộ con cháu chuẩn bị một bộ tam sinh, giấy ngũ sắc, nhang, đèn, giấy tiền, vàng bạc, quần áo giấy và các loại hoa quả, bánh , thức ăn, thức uống khác tùy sở thích của mỗi nhà. Bộ tam sinh dùng để tế trong các đại lễ ngày xưa là ba con vật: bò, heo, dê hay gà. Ngày nay tùy theo tập quán của mỗi địa phương và hoàn cảnh của mỗi gia đình để làm lễ.
Công việc chính của tảo mộ là tạ lễ thắp hương, sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên cho được sạch sẽ. Nhân ngày Thanh minh, người ta mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, rẫy hết cỏ dại và những cây hoang mọc trùm lên mộ cũng như tránh không để cho các loài động vật đào hang, làm tổ mà theo suy nghĩ của người việt là có thể phạm tới linh hồn người đã khuất. Sau đó, người tảo mộ thắp vài nén hương, đốt vàng mã hoặc đặt thêm bó hoa cho linh hồn người đã khuất. Bên cạnh những ngôi mộ được trông nom, săn sóc, còn có những ngôi mộ vô chủ, không người thăm viếng. Những người có lòng nhân đức không khỏi mủi lòng thường cắm một nén hương, đốt nắm vàng mã cho những ngôi mộ này.
Trong ngày Thanh minh, khu nghĩa địa trở nên đông đúc và nhộn nhịp. Các cụ già thì lo khấn vái tổ tiên nơi phần mộ. Trẻ em cũng được theo cha mẹ hay ông bà đi tảo mộ, trước là để biết dần những ngôi mộ của gia tiên, sau là để tập cho chúng sự kính trọng tổ tiên qua tục viếng mộ. Những người quanh năm đi làm ăn xa cũng thường trở về vào dịp này (có thể sớm hơn một, hai ngày vì nhiều lý do khác nhau) để tảo mộ gia tiên và sum họp với gia đình.
Ngoài tục lệ trên, người Việt Nam còn có tục lệ làm bánh trôi, bánh chay thắp hương, sau đó cả gia đình quây quần bên nhau thưởng thức hương vị đậm đà của món bánh này.
Tết Thanh minh luôn nhắc chúng ta nhớ về quê hương, nguồn cội. Phảng phất trong bóng dáng mỗi con người là dấu ấn quê hương không dễ phai mờ theo năm tháng. Quê hương, nguồn cội chính là tài sản tinh thần vô giá trong tâm hồn đối với mỗi cá nhân chúng ta. Nếu không có điều kiện trở về quê hương trong dịp Thanh minh này, xin hãy hướng về nơi thiêng liêng ấy, bởi quê hương đi theo chúng ta suốt cuộc đời, in đậm dấu ấn trong từng nhân cách người việt Nam.